ค้นหาข้อมูลพืช

การประเมินสถาภาพอนุรักษ์ในประเทศไทย

กลไกหลายอย่างได้รับการสนับสนุนสำหรับนำมาใช้ในการพัฒนาเพื่อจัดลำดับความสำคัญของการอนุรักษ์หรือประเมินความเพียงพอของการคุ้มครองชนิดพันธุ์ แต่ตัวบ่งชี้ทาง Taxa ใช้เป็นตัวแทนความรู้ที่สมบูรณ์ยิ่งขึ้นของรูปแบบความหลากหลายทางชีวภาพและเป็นวิธีการที่ได้รับการยอมรับมากที่สุด (Rodrigues and Brooks, 2007) โดยทั่วไปการจัดลำดับความสำคัญจะขึ้นอยู่กับคุณสมบัติของพื้นที่ (Charismatic) และชนิดพันธุ์ที่พบได้ง่าย เช่น เสือ (Smith et al., 2012) อย่างไรก็ตามการวิเคราะห์เพื่อจัดลำดับความสำคัญเชิงพื้นที่เพียงชนิดเดียว อาจจะแสดงการเป็นตัวแทนของความหลากหลายทางชีวภาพที่ต่ำ ดังนั้น วิธีการในการสำรวจรูปแบบความหลากชนิดและพัฒนากลยุทธ์ในการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพจะมีประสิทธิภาพต่อการดำรงชีวิตในระยะยาวของชนิดพันธุ์ที่หลากหลาย วิธีการที่เป็นไปได้คือการเปรียบเทียบการกระจายและรวมเข้ากับข้อมูลสภาพแวดล้อมต่างๆ เพื่อแสดงให้เห็นช่วงชีวิตของชนิดนั้นๆ ทั่วทั้งภูมิภาค ประเทศไทยมีการสำรวจความหลากหลายทางพรรณพฤกษชาติมีพืชที่มีท่อลำเลียง (vascular plant) ไม่น้อยกว่า 10,000 ชนิด จากประมาณ 275 วงศ์ ของพืชมีเมล็ด (spermatophytes) และประมาณ 36 วงศ์ ของพืชกลุ่มเฟิน (Pteridophytes) ในปัจจุบันพื้นที่ป่าธรรมชาติของประเทศเหลือประมาณ 25 % ซึ่งอดีตพื้นที่ป่าส่วนใหญ่ถูกเปลี่ยนสภาพไปเป็นป่าเสื่อมโทรม เนื่องจากการพัฒนาเพื่อเป็นที่อยู่อาศัย และพื้นที่กสิกรรม ซึ่งเป็นภัยคุกคามสำหรับพรรณพฤกษชาติ

ในปี 2006 ประเทศไทยได้ประเมินสถานภาพพรรณพฤกษชาติโดยอ้างอิงเกณฑ์ของ IUCN Red List Categories ของพืชกลุ่มมีท่อลำเลียง โดยพืชกลุ่มเฟิน 17 วงศ์ 42 ชนิด กลุ่มพืชเมล็ดเปลือย 5 วงศ์ 27 ชนิด พืชใบเลี้ยงเดี่ยว 19 วงศ์ 417 ชนิด และพืชใบเลี้ยงคู่ 94 วงศ์ 921 ชนิด โดยพบว่ามีพืชถิ่นเดียวจำนวน 764 ชนิด พืชหายากจำนวน 880 ชนิด และมีเกณฑ์มีแนวโน้มเสี่ยงใกล้สูญพันธุ์ (Vulnerable) จำนวน 363 ชนิด และเกณฑ์ใกล้สูญพันธุ์ (Endangered) จำนวน 142 ชนิด (Santisuk et al., 2006) ต่อมา 2015 ใช้โปรแกรม GeoCAT คำนวณจากค่า Extent of Occurrence (EOO) และ Area of Occupancy (AOO) พบว่า จำนวนชนิดของพรรณพฤกษชาติมีจำนวนเพิ่มขึ้นในกลุ่มเสี่ยงถูกคุกคาม คือ 18 ชนิด ถูกจัดอยู่ในเกณฑ์เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์อย่างยิ่ง (Critically endangered) เกณฑ์ใกล้สูญพันธุ์ จำนวน 207 ชนิด และเกณฑ์มีแนวโน้มเสี่ยงใกล้สูญพันธุ์ จำนวน 715 ชนิด (Forest Herbarium Department of National Parks, Wildlife and Plant Conservation, 2015) นอกจากนั้นพบว่าพืชในวงศ์กล้วยไม้ (Orchidaceae) วงศ์ปาล์ม (Arecaceae) และสกุลเฟินต้น (Cyathea Sm.) มีการประเมินสถานภาพของพืชกลุ่มนี้ค่อนข้างน้อย

เกณฑ์และการประเมินสถานภาพการอนุรักษ์ตาม IUCN Red List

IUCN Criteria

เกณฑ์ A

การลดลงของประชากร (Population Reduction) ชนิดพันธุ์ที่มีการลดลงของประชากรในช่วงเวลา 10 ปี หรือ 3 generation (แล้วแต่ระยะใดยาวกว่า) โดยพิจารณาจากปัจจัยหลายอย่าง เช่น การล่า การสูญเสียถิ่นอาศัย ฯลฯ

หมวดหมู่อัตราการลดลงของประชากร
CR (ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง)ลดลง ≥ 90%
EN (ใกล้สูญพันธุ์)ลดลง ≥ 70%
VU (แนวโน้มใกล้สูญพันธุ์)ลดลง ≥ 50%

เกณฑ์ B

พื้นที่กระจายพันธุ์จำกัด (Geographic Range) ประเมินจากพื้นที่กระจายพันธุ์จำกัด และชนิดพันธุ์เผชิญกับอย่างน้อย 2 จาก 3 ปัจจัยเสี่ยง ได้แก่ การกระจายตัวแบบกระจัดกระจาย การลดลง หรือผันแปรรุนแรงของประชากร ปัจจัยร่วมต้องมีอย่างน้อย 2 จาก
B1: กระจายแบบแยกส่วนหรือพื้นที่จำกัดมาก
B2: ลดลงของจำนวน ประชากร หรือพื้นที่ถิ่นอาศัย
B3: มีความผันแปรรุนแรงในจำนวน ประชากร หรือพื้นที่

หมวดหมู่AOO (พื้นที่ครอบครอง) หรือ EOO (พื้นที่กระจายพันธุ์)
CR(ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง)EOO < 100 km² หรือ AOO < 10 km² ≥
EN (ใกล้สูญพันธุ์)EOO < 5,000 km² หรือ AOO < 500 km²
VU (แนวโน้มใกล้สูญพันธุ์)EOO < 20,000 km² หรือ AOO < 2,000 km²

เกณฑ์ C

ขนาดประชากรและแนวโน้มลดลง (Small Population Size and Decline)

หมวดหมู่ขนาดประชากรการลดลงต่อเนื่อง
CR(ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง)น้อยกว่า 250 ตัวลดลง ≥ 25% ภายใน 3 ปี หรือ 1 generation
EN (ใกล้สูญพันธุ์)น้อยกว่า 2,500 ตัวลดลง ≥ 20% ภายใน 5 ปี หรือ 2 generation
VU (แนวโน้มใกล้สูญพันธุ์)น้อยกว่า 10,000 ตัวลดลง ≥ 10% ภายใน 10 ปี หรือ 3 generation

เกณฑ์ D

ประชากรมีขนาดเล็กมาก (Very Small or Restricted Population)

หมวดหมู่ขนาดประชากร
CR(ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง)< 50 ตัว
EN (ใกล้สูญพันธุ์)< 250 ตัว
VU (แนวโน้มใกล้สูญพันธุ์)< 1,000 ตัว หรือพื้นที่จำกัดและเสี่ยงสูงต่อภัยเฉียบพลัน

เกณฑ์ E

ความน่าจะเป็นในการสูญพันธุ์ (Quantitative Analysis) เช่น ใช้แบบจำลองเชิงสถิติคำนวณความเสี่ยงสูญพันธุ์

หมวดหมู่โอกาสสูญพันธุ์ในช่วงเวลา
CR(ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง)≥ 50% ภายใน 10 ปี หรือ 3 generation
EN (ใกล้สูญพันธุ์)≥ 20% ภายใน 20 ปี หรือ 5 generation
VU (แนวโน้มใกล้สูญพันธุ์)≥ 10% ภายใน 100 ปี

การแบ่งสถานภาพของชนิดพันธุ์ โดยใช้หลักเกณฑ์การจำแนกจาก IUCN Red List Categories